Zakończenie pracy magisterskiej z prawa pełni funkcję podsumowującą, porządkującą i jednocześnie wieńczącą cały proces badawczy przedstawiony w opracowaniu. Jest to fragment, który wbrew pozorom wymaga wyjątkowej staranności, ponieważ stanowi naukowy sprawdzian dojrzałości autora. W zakończeniu nie chodzi wyłącznie o skrócone powtórzenie treści rozdziałów, lecz o syntetyczne przedstawienie efektów badań, interpretacji, analiz dogmatycznych oraz przemyśleń dotyczących badanego zagadnienia prawnego. Dobrze przygotowane zakończenie powinno pełnić funkcję zwieńczenia pracy, będąc jednocześnie logiczną konsekwencją wprowadzenia i wszystkich części zasadniczych. Praca zaczyna się od przedstawienia problemu, jego podstaw, luk badawczych i celów, a kończy ich rozstrzygnięciem. Dlatego można powiedzieć, że zakończenie jest odwróconym zwierciadłem wstępu: tam autor przedstawia pytania badawcze, tutaj odpowiada na nie w sposób jasny, uporządkowany i poparty argumentacją wypracowaną na przestrzeni całej pracy.
W naukach prawnych zakończenie ma szczególny charakter, ponieważ specyfika dyscypliny zakłada prowadzenie ścisłego wywodu opartego na logice, argumentacji prawniczej, analizie systemowej oraz obiektywnym opisie norm i faktów. Badania w prawie polegają przede wszystkim na analizie tekstów prawnych, poglądów doktryny, orzecznictwa oraz nieraz porównaniu różnych systemów prawnych. Efekty tych analiz muszą znaleźć odzwierciedlenie właśnie w zakończeniu, które powinno stanowić syntezę rozproszonych elementów przedstawionych wcześniej. Zakończenie musi być spójne, przemyślane i pisać je najlepiej dopiero po zakończeniu całej pracy, kiedy autor dysponuje już pełnym oglądem tematu. Próba konstruowania zakończenia na początku lub w trakcie pisania rozdziałów prowadzi często do niespójności, ponieważ analiza prawna może w trakcie pracy zmienić kierunek lub ujawnić nowe elementy wymagające rozwinięcia.
Jednym z kluczowych elementów zakończenia jest prezentacja wyników badań rozumianych jako efekt analizy dogmatycznej, orzeczniczej lub porównawczej, a w niektórych przypadkach także empirycznej. W przypadku prac z prawa najczęściej nie wykonuje się badań terenowych, jednak analiza orzecznictwa, danych statystycznych dotyczących stosowania prawa albo ankiet prowadzonych wśród praktyków może być dopełnieniem badań dogmatycznych. W zakończeniu nie należy powtarzać całego toku analizy, ale przedstawić najważniejsze ustalenia w sposób uporządkowany i jednoznaczny. Czytelnik powinien otrzymać odpowiedź na pytanie, czy hipotezy postawione we wstępie zostały potwierdzone, a jeśli zostały odrzucone, to dlaczego. Co istotne, w prawie możliwe jest, że analiza prowadzi do wniosku pośredniego lub mieszanego. Jeżeli hipoteza nie potwierdziła się w pełni, należy to wyraźnie zaznaczyć i wyjaśnić, które elementy badań były zgodne z założeniami, a które okazały się odmienne.
Prezentacja wyników powinna również zawierać ocenę stopnia realizacji celów badawczych. Jeżeli celem pracy było wyjaśnienie mechanizmu działania konkretnej instytucji prawnej, to w zakończeniu należy wskazać, czy analiza przepisów i doktryny pozwoliła ten cel osiągnąć. Jeżeli celem było wskazanie rozbieżności w orzecznictwie i próba ich interpretacyjnego uporządkowania, należy przedstawić, na czym opiera się proponowane rozwiązanie i dlaczego jest ono najbardziej przekonujące. Oceniając stopień realizacji celów, warto odwoływać się do argumentów z pracy, nie tworząc nowych wniosków niepopartych analizą. Zakończenie powinno być naukowe, syntetyczne i realistyczne, pozbawione nadmiernej narracyjności czy publicystycznych dygresji.
W zakończeniu powinno znaleźć się również miejsce na ocenę zastosowanych metod badawczych. W prawie stosuje się wiele metod, takich jak wykładnia językowa, systemowa, celowościowa, historyczna, analiza porównawcza oraz analiza orzecznictwa. W przypadku prac interdyscyplinarnych można korzystać także z metod socjologicznych lub statystycznych. W zakończeniu warto wskazać, na ile wybrane metody okazały się adekwatne do tematu oraz czy ich dobór był trafny. Jeżeli analiza wykazała, że zastosowanie wykładni celowościowej okazało się bardziej owocne niż wykładni językowej, warto to odnotować. Taka ocena pozwala pokazać dojrzałość badawczą autora i jego umiejętność krytycznej refleksji nad własną pracą.
Kolejnym ważnym elementem zakończenia jest konstruktywna krytyka. W świecie prawa nie istnieje badanie, które mogłoby wyczerpać całą złożoność danego zagadnienia, dlatego istotne jest, aby autor był świadomy ograniczeń swojej pracy. Konstruktywna krytyka może dotyczyć zarówno samego stanu prawnego, jak i źródeł, z których korzystano. Może dotyczyć trudności interpretacyjnych wynikających z niejasności przepisów lub sprzecznych stanowisk doktryny. Może również dotyczyć ograniczeń metody zastosowanej przez autora, jeżeli dostęp do literatury, orzecznictwa lub danych statystycznych był niepełny. Konstruktywna krytyka świadczy o obiektywizmie autora i zrozumieniu, że prawo jest dziedziną dynamiczną, często niejednoznaczną, a analiza dogmatyczna ma swoje naturalne ograniczenia. Praca, która bezrefleksyjnie przyjmuje pewne założenia jako ostateczne, traci na wartości, natomiast praca, w której autor potrafi wskazać granice swoich badań, zyskuje na wiarygodności i naukowym charakterze.
Istotnym elementem zakończenia w pracach magisterskich z prawa jest odniesienie się do praktyczności rozważań, oczywiście w takim zakresie, w jakim pozwala na to charakter tematu. W przypadku prac dogmatycznych praktyczne znaczenie polega na wskazaniu, jakie wnioski płyną z analizy dla praktyki stosowania prawa przez sądy, organy administracji, przedsiębiorców lub obywateli. Autor może zastanowić się, jakie skutki ma przyjęta wykładnia przepisów lub jakie konsekwencje niesie dla praktyki gospodarczej albo społecznej interpretacja, którą zaproponował. Jeżeli praca ma charakter porównawczy, warto wskazać, które rozwiązania obce mogłyby być inspirujące dla ustawodawcy polskiego i dlaczego. Jeżeli praca zawiera element empiryczny, można odnieść się do tego, co wynika z badań dla funkcjonowania instytucji prawa w praktyce.
Jednym z najważniejszych elementów zakończenia w pracy magisterskiej z prawa są wnioski de lege lata oraz de lege ferenda. Wnioski de lege lata stanowią podsumowanie obowiązującego stanu prawnego, jego interpretacji i funkcjonowania. Autor powinien wskazać, jakie są najważniejsze ustalenia dotyczące obecnego kształtu regulacji, jakie rozwiązania prawne dominują w praktyce oraz jakie są główne konsekwencje ich stosowania. Ten element zakończenia powinien być klarowny, syntetyczny i pozbawiony zbędnych szczegółów. Wnioski de lege lata muszą być logicznym rezultatem analizy prawnej przeprowadzonej w pracy, dlatego nie należy w tej części wprowadzać nowych argumentów lub źródeł.
Wnioski de lege ferenda to propozycje dotyczące przyszłych zmian prawa. W tej części autor może wskazać, jakie przepisy należałoby doprecyzować, uszczelnić, zmodyfikować lub uchylić. Nie chodzi o projektowanie nowych ustaw, lecz o wskazanie kierunków zmian i problemów, które w ocenie autora wymagają legislacyjnej interwencji. Wnioski de lege ferenda mogą dotyczyć nie tylko zmiany przepisów, ale także sposobu ich stosowania, np. potrzeby ujednolicenia linii orzeczniczej, odejścia od niespójnych interpretacji lub wprowadzenia definicji legalnych dla uniknięcia niejasności. W tej części autor może wykazać się największą kreatywnością i zdolnością przewidywania skutków prawnych i społecznych. Wnioski de lege ferenda są często najbardziej wartościową częścią pracy, ponieważ pokazują, że autor nie tylko opisuje prawo, ale również potrafi je ocenić i zaproponować usprawnienia.
Na koniec zakończenia należy wskazać kierunki dalszych badań. W prawie nie istnieją zagadnienia ostatecznie zamknięte, ponieważ ustawodawstwo się zmienia, pojawiają się nowe orzeczenia, a doktryna rozwija kolejne interpretacje. Autor powinien wskazać, które elementy wymagają dalszej analizy, jakie kwestie pozostały otwarte oraz jak można je rozwijać w przyszłości. Mogą to być badania porównawcze z innymi systemami prawnymi, analiza nowych orzeczeń, badania empiryczne dotyczące praktyki stosowania przepisów albo pogłębione analizy z zakresu teorii i filozofii prawa. Taka perspektywa pokazuje, że praca nie jest zamkniętym dokumentem, lecz częścią szerszego procesu badawczego.
Zakończenie pracy magisterskiej z prawa jest więc nie tylko podsumowaniem, ale także naukowym zwieńczeniem całego wywodu. Powinno harmonijnie łączyć elementy syntetyczne, krytyczne i postulatywne. Powinno wykazywać, że autor nie tylko przeprowadził analizę, ale również rozumie jej konsekwencje, potrafi wskazać ograniczenia i zaproponować rozwiązania dla przyszłych badań i praktyki prawnej. Dobrze przygotowane zakończenie pozostawia czytelnika z poczuciem, że praca jest logicznie domknięta, a jej autor posiada kompetencje niezbędne do samodzielnego uprawiania myślenia prawniczego.